Davao, Philippines. Từ ngày 07/04/2025 đến ngày 09/04/2025, nông dân, các tổ chức xã hội dân sự, nhà nghiên cứu và nhà hoạch định chính sách từ khắp Châu Á đã tập trung tại thành phố Davao, Philippines để tham gia hội thảo khu vực mang tính bước ngoặt “Bảo tồn hạt giống, đảm bảo lương thực: Hội thảo về Quyền của Nông dân đối với Hạt giống”. Đây là hội thảo do Tổ chức sáng kiến nâng cao năng lực cộng đồng khu vực Đông Nam Á (SEARICE) tổ chức với sự hỗ trợ của Tổ chức ECF. Trong 03 ngày diễn ra hội thảo, 69 đại biểu từ 11 quốc gia đã hợp tác để giải quyết những thách thức cấp bách trong bảo tồn hạt giống, quyền của nông dân và nông nghiệp bền vững.
Nông dân bị đe dọa: Nông nghiệp công nghiệp và xói mòn di truyền
Trong bài phát biểu quan trọng của mình, Tiến sĩ Tống Nhất Thanh (Song Yiqing), người sáng lập Mạng lưới Hạt giống Nông dân Trung Quốc (FNS), đã nhấn mạnh 03 yếu tố cốt lõi của nông nghiệp bền vững bao gồm hạt giống, thực phẩm và nông dân. Bà nhấn mạnh vai trò quan trọng nhưng thường bị bỏ qua của các hộ nông dân sản xuất nhỏ, nhóm này chiếm tới 40% dân số toàn cầu, nhưng lại có hơn 70% sống trong cảnh nghèo đói cùng cực. Tiến sĩ Tống cũng cảnh báo về sự suy giảm đáng báo động của đa dạng sinh học nông nghiệp do canh tác công nghiệp, bà cho biết kể từ năm 1954 đến năm 2015, Trung Quốc đã mất tới 71,8% giống cây trồng.
Giám đốc điều hành tổ chức SEARICE bà Normita G. Ignacio cũng đồng tình với mối lo ngại này, bà nhấn mạnh sự hợp nhất đáng báo động của thị trường hạt giống, với chỉ 02 tập đoàn thống trị 40% doanh số bán hạt giống toàn cầu, trong khi nhóm nông dân sản xuất nhỏ cung cấp tới 80% hạt giống ở các nước đang phát triển. Bà kêu gọi các chính sách hỗ trợ cả hệ thống cung cấp hạt giống chính thức và truyền thống để tăng cường an ninh lương thực và khả năng phục hồi khí hậu.
Chống lại Luật hạn chế: Nông dân đấu tranh
Trong một hội thảo về Các xu hướng và vấn đề hiện tại ảnh hưởng đến hệ thống hạt giống của nông dân, các diễn giả chính đã chia sẻ những khó khăn trong việc chống lại việc tư nhân hóa hạt giống, hình sự hóa trong lĩnh vực nông nghiệp truyền thống. Ông Nguyễn Anh Dũng, thành viên Câu lạc bộ Giống cây trồng Định An Đồng Tháp cho biết, Luật Sở hữu Trí tuệ năm 2006 của Việt Nam gần như xóa sổ các câu lạc bộ hạt giống cộng đồng, buộc nông dân phải tự lai tạo các giống cây trồng có khả năng thích ứng cao. Tương tự, bà Lutfiyah Hanim đến từ Indonesia cũng cho biết việc Luật Giống cây trồng số 12/1992 của nước này đã dẫn đến việc truy tố nông dân về hành vi trao đổi hạt giống truyền thống, mặc dù đã giành được một phần chiến thắng tại tòa án vào năm 2013.
Cố vấn Pháp lý của SEARICE, luật sư Elpidio Peria đã lên án luật và chính sách nhà nước hình sự hóa nông dân, thay vào đó ông ủng hộ các hệ thống hạt giống do cộng đồng lãnh đạo, kết hợp kiến thức truyền thống và khoa học. Cách tiếp cận này thách thức sự kiểm soát độc quyền nguồn cung hạt giống của các tập đoàn lớn, đảm bảo khả năng tiếp cận rộng rãi hơn với các giống cây trồng đa dạng, thích nghi với điều kiện địa phương và nuôi dưỡng các phương pháp canh tác nông sinh thái bền vững hơn.
Giải pháp cơ sở: Ngân hàng hạt giống, Nông sinh thái và Chống lại
Để thúc đẩy ý thức sở hữu và kiểm soát nguồn tài nguyên hạt giống, cộng đồng địa phương cần thành lập ngân hàng hạt giống của riêng mình như một giải pháp thay thế cho ngành công nghiệp hạt giống chính thống. Sáng kiến cơ sở này chống lại sự độc quyền hạt giống của các tập đoàn bằng cách bảo tồn sự đa dạng của hạt giống và trao quyền cho cộng đồng giành lại quyền kiểm soát hệ thống lương thực của họ.
Những người tham gia đã giới thiệu các sáng kiến thành công do cộng đồng lãnh đạo, như:
- Tại Philippines, Mạng lưới nông dân MASIPAG đã phát triển hơn 2.300 giống lúa thông qua việc lai tạo do nông dân chủ động.
- Tại Lào, Ngân hàng gen quốc gia Lào bảo tồn 85% các giống lúa nếp, đóng vai trò quan trọng đối với an ninh lương thực.
- Tại Trung Quốc, Mạng lưới hạt giống FNS đã hỗ trợ 50 ngân hàng hạt giống cộng đồng, bảo tồn hơn 4.000 giống lúa truyền thống.
- Tại Peru, Công viên khoai tây do cộng đồng bản địa quản lý đã bảo vệ hơn 1.400 giống khoai tây.
- Trung tâm nghiên cứu hạt giống bản địa dựa vào cộng đồng (CONSERVE) của tổ chức SEARICE bảo tồn 800 giống lúa truyền thống và 300 giống lúa do nông dân lai tạo.
Để nâng cao trải nghiệm học tập, những người tham gia đã đi thực địa khắp Bắc Cotabato (Philipines) để thăm các ngân hàng hạt giống cộng đồng, các trang trại hữu cơ tích hợp, các trạm nhân giống nông dân và các chương trình nông nghiệp bền vững của các đơn vị chính quyền địa phương (LGU). Điều này càng làm phong phú thêm kiến thức của họ về các sáng kiến bảo tồn và quan hệ đối tác với chính quyền địa phương.
Lời kêu gọi hành động: Tăng cường các ngân hàng hạt giống cộng đồng, vận động ủng hộ các chính sách hỗ trợ, mở rộng hợp tác nông sinh thái và chính phủ
Diễn đàn Chủ quyền Lương thực Malaysia (FKMM) đã tập hợp các đại biểu tham gia để phản đối ảnh hưởng của nước ngoài trong các chính sách hạt giống cũng như hạn chế quyền của nông dân. Các đại biểu đến từ Campuchia, Thái Lan và Myanmar cũng nhấn mạnh đến việc sử dụng cơ sở dữ liệu hạt giống kỹ thuật số và vận động xuyên biên giới để chống lại các thỏa thuận thương mại hạn chế.
Một cách để đạt được mục tiêu này là tận dụng các biện pháp pháp lý, hợp tác với các bên liên quan chủ chốt và xây dựng một trường hợp điển hình thuyết phục. Một ví dụ điển hình cho cách tiếp cận này là thành công của Benedict Kyle G. Barber thuộc mạng lưới MASIPAG. Trong bài thuyết trình của mình, ông đã đánh dấu một chiến thắng pháp lý mang tính bước ngoặt chống lại thực phẩm biến đổi gen GMOs ở Philippines, nơi Tòa Phúc thẩm đã ra phán quyết dừng việc nhân giống Gạo Vàng (Oryza sativa) và Cà tím Bt do lo ngại về an toàn.
Tiếp đó, những người tham gia đã đưa ra một chương trình nghị sự thống nhất của khu vực, kêu gọi củng cố các ngân hàng hạt giống địa phương và ủng hộ chính sách, phản đối Công ước Quốc tế về Bảo hộ Giống cây trồng năm 1991 (UPOV 1991) và thúc đẩy luật có lợi cho nông dân, mở rộng nông sinh thái và hợp tác với chính phủ, đồng thời ra mắt các ngân hàng hạt giống trực tuyến và các chiến dịch bảo tồn hạt giống công cộng.
Nori Ignacio kết thúc hội thảo bằng lời kêu gọi hành động mạnh mẽ, thúc đẩy sự phản kháng và đoàn kết bền bỉ: “Hạt giống, quyền lợi và tương lai của chúng ta phụ thuộc vào hành động tập thể. Chúng ta phải kiên quyết phản đối các chính sách xóa bỏ đóng góp của nông dân.”
